Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2021

1 kwietnia na terenie całego kraju rozpocznie się Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2021.

Spisy powszechne są badaniami pełnymi – obejmują całą populację ludności. Oznacza to, że dane uzyskiwane w wyniku spisu powszechnego pochodzą od wszystkich obywateli. Co istotne, w przypadku wielu cech demograficzno-społecznych, jak np. wyznanie, narodowość czy stopień niepełnosprawności, spisy powszechne są dla państwa jedynym źródłem danych.

Spis ludności i mieszkań jest badaniem obowiązkowym, realizowanym co 10 lat w oparciu o przepisy ustawy, a także zgodnie z zaleceniami i standardami organizacji międzynarodowych. Jest to jednocześnie największe przedsięwzięcie statystyczne podejmowane nie tylko w Polsce, ale i na całym świecie.

Uzyskane podczas spisu powszechnego dane umożliwią analizę i ocenę zróżnicowania przemian demograficznych i społecznych w kraju w dowolnych przekrojach terytorialnych.

Spisem objęte są:

• osoby fizyczne stale zamieszkałe i czasowo przebywające w mieszkaniach, budynkach i innych zamieszkanych pomieszczeniach niebędących mieszkaniami, osoby fizyczne niemające miejsca zamieszkania
• mieszkania, budynki, obiekty zbiorowego zakwaterowania oraz zamieszkane pomieszczenia niebędące mieszkaniami.

Metody zbierania danych

Po raz pierwszy w historii polskiej statystyki publicznej samospis internetowy w ramach NSP będzie obowiązkowy. W przypadku jeżeli (np. ze względu na zaawansowany wiek, stan zdrowia czy niepełnosprawność) realizacja samospisu będzie niemożliwa, badanie przeprowadzą rachmistrze – bezpośrednio bądź telefonicznie.

Metoda obowiązkowa:

• samospis internetowy – przeprowadzany za pośrednictwem interaktywnej aplikacji dostępnej od 1 kwietnia na stronie internetowej spis.gov.pl. W ramach tej metody Respondenci na własnych komputerach lub urządzeniach mobilnych, uzupełnią wymagane dane. Respondent może także skorzystać ze specjalnie przygotowanego stanowiska do samospisu w każdym urzędzie gminy, bądź z możliwości „Spisu na żądanie” przeprowadzanego przez infolinię spisową (22 279 99 99) w kanale „Spisz się przez telefon”.

Metody uzupełniające:

• wywiad telefoniczny – przeprowadzany od 16 kwietnia wspierany programem komputerowym,
• wywiad bezpośredni – przeprowadzany od 16 kwietnia przez rachmistrza spisowego i rejestrowany na elektronicznym urządzeniu przenośnym.

Zakres zbieranych danych:

• charakterystyka demograficzna osób,
• aktywność ekonomiczna osób,
• poziom wykształcenia,
• niepełnosprawność,
• migracje wewnętrzne i zagraniczne,
• charakterystyka etniczno-kulturowa,
• stan i charakterystyka zasobów mieszkaniowych (mieszkania i budynki).

Szczegółowy zakres informacji zbieranych w NSP 2021 dostępny jest w załączniku nr 1 do ustawy z dnia 9 sierpnia 2019 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2021 r. (Dz.U. poz. 1775 z późn. zm.).

Udział w spisie jest obowiązkowy, a kto wbrew obowiązkowi odmawia wykonania obowiązku statystycznego albo udzielenia informacji w spisie powszechnym, podlega grzywnie (Art. 57 Ustawy o statystyce publicznej).

Wszystkie dane osobowe przetwarzane w ramach prac spisowych są poufne i podlegają szczególnej ochronie, na zasadach określonych w ustawie o statystyce publicznej oraz w ustawie o ochronie danych osobowych. Dane osobowe od momentu ich zebrania stają się danymi statystycznymi i objęte są tajemnicą statystyczną, a osoby wykonujące prace spisowe są zobowiązane do jej przestrzegania. Przed przystąpieniem do pracy rachmistrzowie są pouczani o istocie tajemnicy statystycznej i sankcjach za jej niedotrzymanie. Dane pozyskane podczas spisów mogą być wykorzystywane wyłącznie do opracowań, zestawień i analiz statystycznych oraz do aktualizacji operatów do badań statystycznych prowadzonych przez służby statystyki publicznej.

Weryfikacja tożsamości rachmistrza spisowego.

Rachmistrz spisowy, przy wykonywaniu czynności w ramach bezpośredniego wywiadu posługiwać się będzie umieszczonym na widocznym miejscu identyfikatorem, zawierającym m.in.: imię i nazwisko oraz zdjęcie rachmistrza spisowego oraz numer identyfikatora. Jego tożsamość można będzie zweryfikować przez kontakt telefoniczny z infolinią spisową GUS: 22 279 99 99, a także w aplikacji „Sprawdź rachmistrza” na stronie spis.gov.pl oraz stronie internetowej urzędu statystycznego.

Najbliższy spis powszechny będzie przeprowadzony od 1 kwietnia 2021 r. do 30 czerwca 2021 r. Obecnie trwają prace organizacyjne i przygotowawcze do Narodowego Spisu Powszechnego 2021.

Spis będzie poprzedzony

• pierwszy spis próbny zaplanowano od 1 do 31 października 2019 r., w dwóch województwach (po jednej gminie w każdym),
• drugi spis próbny jest zaplanowany od 1 do 30 kwietnia 2020 r. w 16. Gminach (po jednej w każdym województwie).

Aby zapobiec sytuacji, w której zobowiązany do spisu mieszkaniec Polski nie ma możliwości dokonania samospisu (np. z powodu braku dostępu do urządzeń i Internetu), ustawa zobowiązuje następujące podmioty do udostępnienia odpowiedniego pomieszczenia i sprzętu do realizacji samospisu:

• urzędy statystyczne i pozostałe jednostki statystyki publicznej,
• urzędy wojewódzkie,
• urzędy obsługujące wójtów, burmistrzów, prezydentów miast oraz gminne jednostki organizacyjne.

Lista miejsc, gdzie będzie można dokonać samospisu będzie opublikowana w odpowiednim czasie na stronie GUS i stronie spisu.

W szczególnie uzasadnionych przypadkach (gdy osoba objęta obowiązkiem spisowym nie będzie mogła wypełnić w żaden sposób formularza elektronicznego) rachmistrze spisowi będą kontaktowali się z tymi osobami telefonicznie lub osobiście, aby pomóc w dopełnieniu obowiązku spisowego.

Obowiązek realizacji spisów powszechnych spoczywa na Prezesie Głównego Urzędu Statystycznego, który jest centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach statystyki. Prezes GUS wykonuje swoje zadania przy pomocy służb statystyki publicznej, szczegółowo opisanych w rozdziale 3. ustawy o statystyce publicznej (Dz. U. z 2019 r. poz. 649). Powyższa ustawa ustala również zasady, organizację i tryb prowadzenia badań statystycznych. W odniesieniu do spisu powszechnego ustawa wskazuje, że udział w badaniu jest obowiązkowy, a realizacja spisu wymaga odrębnej ustawy (art. 9. ustawy o statystyce publicznej). Zgodnie z ustawą statystyka publiczna zapewnia rzetelne, obiektywne i systematyczne informowanie społeczeństwa, organów państwa i administracji publicznej oraz podmiotów gospodarki narodowej o sytuacji ekonomicznej, demograficznej, społecznej oraz środowiska naturalnego. Wypełnienie tego zobowiązania gwarantuje m.in. realizacja spisów powszechnych, których wyniki pokazują obraz całej populacji Polski.

Co ważne, obowiązek realizacji spisów nakłada również na państwa członkowskie Unii Europejskiej art. 4 Rozporządzenia (WE) nr 763/2008 Parlamentu Europejskiego i Rady z 9.07.2008 r. Spisy powszechne są realizowane raz na 10 lat na podstawie ustawy opisującej szczegółowe warunki realizacji tego badania. Ostatni spis był realizowany na postawie ustawy z 4 marca 2010 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2011 r. (Dz. U. 2010 nr 47 poz. 227).

Ustawa o Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań 2021 została podpisana przez Prezydenta RP, treść ustawy można pobrać poniżej:

Ustawa o Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań (plik do pobrania)

Zakres informacyjny spisów określają wymagania międzynarodowe (patrz: Rozporządzenie UE nr 763/2008 w sprawie przeprowadzenia spisów ludności i mieszkań) oraz krajowe akty prawne i strategie. Potrzeby krajowe różnych grup użytkowników danych zostały również zbadane przez Główny Urząd Statystyczny podczas konsultacji społecznych spisu (patrz: konsultacje społeczne).

W ramach narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zostaną zebrane następujące dane:

1. Charakterystyka demograficzna osób: płeć, wiek, adres zamieszkania, stan cywilny, kraj urodzenia, kraj posiadanego obywatelstwa.

2. Aktywność ekonomiczna osób: bieżący status aktywności zawodowej(pracujący, bezrobotni, bierni zawodowo), lokalizacja miejsca pracy, rodzaj działalności zakładu pracy, zawód wykonywany, status zatrudnienia, wymiar czasu pracy, rodzaj źródła utrzymania osób, rodzaje pobieranych świadczeń.

3. Poziom wykształcenia.

4. Niepełnosprawność: samoocena niepełnosprawności, prawne orzeczenie o niepełnosprawności lub niezdolności do pracy, stopień niepełnosprawności, grupy schorzeń powodujące trudności w wykonywaniu codziennych czynności.

5. Migracje wewnętrzne i zagraniczne: okres zamieszkania w obecnej miejscowości, miejsce poprzedniego zamieszkania w kraju, miejsce zamieszkania rok przed spisem, fakt przebywania kiedykolwiek za granicą, rok przyjazdu /powrotu do Polski, miejsce zamieszkania za granicą – kraj (dla osób przebywających kiedykolwiek za granicą), kraj przebywania i rok wyjazdu z Polski (dla osób przebywających czasowo za granicą).

6. Charakterystyka etniczno-kulturowa: narodowość (przynależność narodowa lub etniczna), język, którym posługują się osoby w kontaktach domowych, wyznanie – przynależność do wyznania religijnego.

7. Gospodarstwa domowe i rodziny: stopień pokrewieństwa z reprezentantem gospodarstwa domowego, tytuł prawny gospodarstwa domowego do zajmowanego mieszkania.

8. Stan i charakterystyka zasobów mieszkaniowych (mieszkania i budynki): rodzaj pomieszczeń mieszkalnych, stan zamieszkania mieszkania, własność mieszkania, liczba osób w mieszkaniu, powierzchnia użytkowa mieszkania, liczba izb w mieszkaniu, wyposażenie mieszkania w urządzenia techniczno-sanitarne, rodzaj stosowanego paliwa do ogrzewania mieszkania, tytuł prawny zamieszkiwania mieszkania przez gospodarstwo domowe, rodzaj budynku, w którym znajduje się mieszkanie; stan zamieszkania budynku, wyposażenie budynku w urządzenia techniczne, powierzchnia użytkowa mieszkań w budynku, liczba izb w budynku, własność budynku, liczba mieszkań w budynku, rok wybudowania budynku.

Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań w 2021 r. będzie realizowany następującymi metodami:

• obowiązkowo - metodą samospisu internetowego (CAWI);
• uzupełniająco - metodą wywiadu telefonicznego (CATI), metodą wywiadu bezpośredniego (CAPI).

Po raz pierwszy w historii polskiej statystyki publicznej samospis internetowy będzie obowiązkowy. Oczywiście jeśli ktoś (np. ze względu na zaawansowany wiek, stan zdrowia czy niepełnosprawność) nie będzie się w stanie samospisać, pomogą mu w tym nasi rachmistrze – bezpośrednio i telefonicznie.

Samospis internetowy (CAWI)

Samospis internetowy odbywa się, jak każdy spis powszechny, w wyznaczonym terminie. Respondenci na własnych komputerach lub urządzeniach mobilnych, uzupełniają wymagane dane w interaktywnej aplikacji, dostępnej na stronie internetowej GUS. Każda osoba dokonująca samospisu jest uwierzytelniana w systemie teleinformatycznym. Aby uzyskać dostęp do danych, osoba spisująca się używa unikalnego hasła. Aplikacja na bieżąco sygnalizuje, czy respondent właściwie wypełnia rubryki.

Spis realizowany przez rachmistrza telefonicznie lub bezpośrednio

Respondenci, którzy nie będą mogli samodzielnie spisać się poprzez formularz internetowy, zostaną spisani jedną z dwóch innych metod:

• wywiadu telefonicznego wspieranego programem komputerowym (CATI);
• wywiadu bezpośredniego prowadzonego przez rachmistrza spisowego i rejestrowanego na elektronicznym urządzeniu przenośnym (CAPI).

Obie metody, wywiad telefoniczny i bezpośredni, polegają na zebraniu danych od osób fizycznych objętych spisem powszechnym. Wobec każdego respondenta jest dobierana i stosowana jedna, odpowiednia dla niego metoda. Bardzo ważne jest przy tym bezpieczeństwo danych.

Wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo jest realizowany przez rachmistrza spisowego.

Wywiad bezpośredni przeprowadza rachmistrz spisowy. Rejestruje on odpowiedzi osoby spisywanej na urządzeniu mobilnym, które jest wyposażone w oprogramowanie do przeprowadzenia spisu.

Uwzględniając charakter, zakres, kontekst i cele przetwarzania danych oraz ryzyko naruszenia praw lub wolności osób fizycznych o różnym prawdopodobieństwie i wadze zagrożenia, Administrator Danych, którym jest Prezes Głównego Urzędu Statystycznego (GUS), wdrożył odpowiednie środki techniczne i organizacyjne, aby przetwarzanie odbywało się zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (RODO).

W procesie przetwarzania danych osobowych uczestniczą wyłącznie osoby upoważnione przez Administratora Danych do przetwarzania danych osobowych z zachowaniem zasady wiedzy koniecznej.

Wszystkie dane osobowe przetwarzane w ramach prac spisowych są poufne i podlegają szczególnej ochronie, na zasadach określonych w ustawie o statystyce publicznej oraz w ustawie o ochronie danych osobowych. Dane osobowe od momentu ich zebrania stają się danymi statystycznymi i objęte są tajemnicą statystyczną. Zasada tajemnicy statystycznej ma charakter absolutny, jest wieczysta, obejmuje wszystkie dane osobowe i nie przewiduje żadnych wyjątków dających możliwość jej uchylenia.

Osoby wykonujące prace spisowe są obowiązane do przestrzegania tajemnicy statystycznej. Przed przystąpieniem do pracy rachmistrzowie są pouczani o istocie tajemnicy statystycznej i sankcjach za jej niedotrzymanie. Następnie na ręce właściwego komisarza spisowego składają pisemne przyrzeczenie następującej treści: „Przyrzekam, że będę wykonywać swoje prace na rzecz statystyki publicznej z całą rzetelnością, zgodnie z etyką zawodową statystyka, a poznane w czasie ich wykonywania dane jednostkowe zachowam w tajemnicy wobec osób trzecich.”

Dane pozyskane podczas spisów mogą być wykorzystywane wyłącznie do opracowań, zestawień i analiz statystycznych oraz do aktualizacji operatów do badań statystycznych prowadzonych przez służby statystyki publicznej.

Udostępnianie lub wykorzystywanie danych uzyskanych w spisach dla innych niż podane celów jest zabronione, pod rygorem odpowiedzialności karnej.

Spisy, tak jak wszystkie prowadzone przez GUS badania statystyczne, realizowane są z zachowaniem wysokich standardów bezpieczeństwa, w oparciu o nowoczesne techniki teleinformatyczne. Narzędzia oraz procedury w zakresie bezpieczeństwa stosowane przez statystykę publiczną spełniają najwyższe standardy i zapewniają pełną ochronę gromadzonych informacji.

Badania statystyczne statystyki publicznej są uregulowane odmiennie, jeżeli chodzi o prawa osób do ochrony swoich danych. Zgodnie z zapisami europejskich aktów prawnych „prawo do bycia zapomnianym” nie przysługuje, jeżeli przetwarzanie danych jest niezbędne do celów statystycznych.

Polska ustawa o NSP 2021 wymienia wprost artykuły rozporządzenia RODO, które nie mają zastosowania. I tak respondentom nie przysługuje prawo do:

• dostępu do danych osobowych, w tym prawo do uzyskania kopii tych danych,
• sprostowania (poprawiania) danych osobowych,
• ograniczenia przetwarzania danych osobowych,
• sprzeciwu wobec przetwarzania danych osobowych.

Administrator danych realizuje obowiązek informacyjny wobec osób, których dane będą przetwarzane poprzez udostępnienie klauzuli informacyjnej w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej GUS i stronie internetowej GUS.